Nicolaus Copernicus Gökcisimlerinin Dönüşleri Üzerine Çeviren: Saffet Babür, Yapı Kredi Yayınları-1704, İstanbul (Eylül) 2002, 49 s. ISBN 975-08-0464-3

ÇEVİRİYE NOT

Copernicus'un De revolutionibus orbium caelestium (Gökcisimlerinin Dönüşleri Üzerine)adlı yapıtının bütünü daha çok astronomi tarihi uzmanları için çalışma konusu olabilecek bir metin, dolayısıyla bütün yapıtı okumak oldukça geniş bir matematik ve astronomi bilgisi gerektiriyor. Bugüne değin sadece Türkçeye değil, pek çok Batı diline de çevrilmemiş olmasının nedeni bu olsa gerek.

Ne ki yer merkezli bir evren (ve dünya) görüşünden güneş merkezli bir evren (ve dünya) görüşüne geçişin devrimini gerçekleştiren bu yapıtın en azından kimi uzmanlık gerektirmeyen, ama yine de oldukça ayrıntılı bilgi veren bölümlerinin okura sunulması gerekliydi. Bu amacı gerçekleştirecek en uygun metinler Copernicus'un kendisinin genel okuyucuya yapıtını tanıtmak için yazdığı Commentariolus (Kısa Açıklama) ile Gökcisimlerinin Dönüşleri Üzerine'de "Birinci Kitap"tan oldukça geniş bir bölüm. İşte bu metinleri çevirerek okuyucunun, Copernicus'un dediklerinden bazılarını üçüncü elden (Copernicus-Yorumcular-Yorumculardan Çeviri) değil de, hiç olmazsa ikinci elden (Latinceden Türkçeye) okumasını sağlamak isterdim.

Çeviri sırasında ben kendim başka şeyler yanında, Copernicus'un evren dizgesinde merkezin güneş değil, güneşe yakın bir yer olduğunu öğrendim. Ayrıca kimi bilim tarihçileri ve felsefecilerinin "Copernicus metafizik görüşlerden yola çıktığı halde bir rastlantı sonucu kurduğu dizge çağdaş astronomi dizgelerine yakın bir dizge olmuştur, nitekim merkeze güneşi koymasının nedeni ışığın iyi olduğunu düşünmesidir, yani güneşin merkeze yerleştirilmesinin nedeni metafiziktir" biçiminde özetlenecek yaygın yorumlarının pek de geçerli olmadığını gördüm. Çünkü Copernicus yapıtın kimi yerlerinde metafizik görüşlere yer veriyor ama, yıllar süren kendi gözlemlerine, yüzyıllarca yapımlı geçmişteki gözlemlere; yaptığı matematiksel hesaplamalara dayanarak yer yuvarlağının, öteki gezegenlerin, güneşin nerede bulunması gerektiğini 'fiziksel-matematiksel' olarak gösterdikten sonra. Dolayısıyla çıkış noktası metafiziksel değil, sadece bir metafizik düşünceyi, sözgelişi ışığın iyi olduğunu ekleyiveriyor dizgesine. Sanırım yorumcuların Copernicus'a yüklediğiyle Copernicus'un kendi yaptığı arasında ayrım oldukça büyük.

Okur, kendi açımdan verdiğim iki örnek yanında pek çok yeni şeyler bulacaktır Copernicus'un metinlerinde.

Çeviride Hans Günter Zekl'in saptadığı, Felix Meiner Yayınevi tarafından 1990'da yayımlanan metinleri kullandım.

Saffet Babür
Aralık 2001 Kayışdağı