Ali Haydar Bayat Abdülvehhab bin Yûsuf ibn-i Ahmed el- Mârdânî Kitâbu'l-Müntehab fît-Tıb (823 / 1420) İnceleme - Metin - Dizin - Sadeleştirme - Tıpkıbasım Yayıncı: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul 2005, 637 s.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

Cumhuriyet sonrası hızlanarak artan kültür ve bilim tarihimize ait yayınlarda, tıp tarihiyle ilgili olanlar önemli bir yer tutmakla birlikte, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemi nazar-ı itibare alındığında bu yayınların yeterli olmadığı, özellikle altı yüz yıllık Osmanlı dönemi tıp anlayışını, dilini, terminolojisini, müelliflerin kimliklerini daha doğru olarak verecek binlerce tıp yazmasından değerli olanların günümüze yeterince kazandırılamadığı görülmektedir (1). Bunun sebeplerinden biri, yakın zamana kadar Tıp Fakülteleri ve Deontoloji Anabilim Dallarında çalışan akademisyenlerin iki elin parmaklarını geçmeyecek sayıda olması idi. Son dönemlerde bu alanda akademisyenlerin ve ilginin artması sayesinde, problemin halledileceğini umuyoruz.
Anadolu'da yazılmış ilk Türkçe tıp kitapları, Türk dilinin o dönemdeki özelliklerini bütün yönleriyle ihtiva ettiğinden, tıp tarihçileri yanında Türk diliyle uğraşanları da ilgilendirmiş, tıbbi yazmaların dil açısından önemine değinen makalelerle başlayan bu ilgi, giderek yüksek lisans ve doktora çalışmalarına ve yazmaların transkripsiyonlu metinlerinin hazırlanmasına vesile olmuştur (2). Tıp tarihimizle uğraşanlar için hazır kaynak durumunda olan bu çalışmaların bazıları yayımlanmıştır (3).
Tıp ve bilim tarihi için kaynak durumunda olan tıbbi yazmaların neşri konusunda, tıp tarihçilerinden Bedi N.Şehsuvaroğlu, Nuran Yıldırım, İlter Uzel dışında çalışan olmamıştır. Biz de bu eksikliği hissettiğimizden son yıllarda mesaimizin büyük bir kısmını bu alana teksif ederek, Muhammed bin Mahmûd Şirvani'yi (4) tıp ve bilim dünyamıza kazandırmıştık. Bu çalışmamızla da, Osmanlı sarayına takdim edilen ilk tıbbi eseri, Çelebi Mehemd dönemi eserlerinden Abdülvehhâb Mârdâninin Müntehab'ını bilim ve kültür dünyamıza kazandırmış bulunuyoruz.
Müntehab'ın transkripsiyonlu metni için, Tire Necippaşa Kütüphanesi'nde bulunan ve mevcut yazmaların en erken tarihlisi olan, yazarın sağlığında 823/1520 yılında Saray Kütüphanesi için düzenlenmiş özel nüshayı kullandık. Çalışmamızda transkripsiyon ilkelerine uyarak varak ve satır numaralarını vermenin yanında, eserin rahat okunup anlaşılabilmesi için günümüz kitaplarında olduğu gibi bölüm, konu başlıklarını, paragraflarını, nokta ve virgülleri ekledik.
Müntehab'tan herkesin faydalanabilmesi için, aynı düzen içinde sadeleştirilmiş metnini de verdik. Bunu yaparken, ofijinal tıbbi terimleri koruyarak Türkçe karşılıklarını gösterdik. Karşılıklarını göstermekte tereddüt ettiklerimiz için ise, hazırladığımız sözlükte açıklama verilmiştir.
Metinde geçen tıbbi bitkilerin Türkçe ve Latince karşılıkları da sadeleştirilmiş metin sonundaki alfabetik olarak düzenlenmiş bölümden bulunabilir. Sadeleştirilmiş metin öncesine koyduğumuz Humoral Patoloji Teorisi başlıklı yazımız ise, döneme hakim olan tıp düşüncesini ve eseri anlamayı kolaylaştıracaktır.
Kitabın Arapça metinlerindeki problemlerin halledilmesinde her zaman olduğu gibi yardımlarını esirgemeyen aziz dostum Prof.Dr. Ali Yardım'a ve yarınlar vadeden asistanı Dr. Sait Toprak'a şükran duygularımı ifade etmeyi bir borç biliyorum.
Müntehab'ın kültür dünyamıza katkıda bulıunacağı umuduyla...

Prof.Dr. Ali Haydar Bayat
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı
Bornova-İzmir